به منظور بررسی اثرات فازهای ساب هرسی نین و ساب سنونین در میدان نفتی آغاجاری سه مقطع چینه شناسی در محدوده مرز سازندهای سروک و ایلام در چاه های شماره 56، 140 و 82 مورد مطالعه قرار گرفته است. وجود زون زیستی  29با سن تورونین در رأس سازند سروک بر روی زون زیستی  25حاکی از تداوم رسوبگذاری از سنومانین به تورونین و تاثیر اندک فاز ساب هرسی نین در حد مختصر تغییرات رخساره ای در هر سه چاه مورد مطالعه است. در چاه های 56 و 140 بر روی بیوزون 29 به سن تورونین، بیوزون  30به سن سانتونین و متعلق به سازند ایلام قرار می گیرد که یک نبود رسوبگذاری را در حد فاصل زمان تورونین تا سانتونین تحت تاثیر فاز ساب سنونین و در مرز دو سازند سروک و ایلام نشان می دهد. در چاه 82 زمان این نبود کمی بیشتر و تا سانتونین پسین بطول انجامیده است بطوری که سازند گورپی با سن سانتونین پسین بر روی سازند سروک با سن تورونین قرار می گیرد.

پی سنگ حوضه رسوبی کپه داغ از واحدهای سنگی پیش از ژوراسیک تشکیل شده است. این نهشته ها که در منطقه آق دربند رخنمون دارند، در کوهزایی هرسی نین، سیمرین و آلپین به شدت دگر شکل شده اند )شکل 1). کوهزایی هرسی نین سبب دگرگونی تا حد رخساره شیست سبز همراه با گسلش شدید در سنگها شده، در حالی که، کوهزایی سیمرین در تریاس منطقه را تحت تاثیر فعالیت گسلهای راندگی قرار داده است. در پایان، کوهزایی آلپین از زمان پالئوژن تا عهد حاضر سبب چین خوردگی نهشته های حوضه کپه داغ را باعث شده که در ابتدا گسلش راندگی و به دنبال آن گسلش مورب لغز (امتداد لغز با مولفه معکوس) را در منطقه ایجاد کرده است و هنوز فعالیت این گسلها مورب لغز ادامه دارد.واحدهای سنگی موجود در پی سنگ، شامل سنگهای رسوبی و آذرین است. سنگهای رسوبی، بیشتر شامل واحدهای آواری، کنگلومرا، ماسه سنگ و شیل با سن احتمالی دونین تا تریاس می شود که بیشتر آنها از یک منشا آذرین تغذیه شده اند. بیشترین پوشش نهشته های این منطقه، شامل نهشته های تریاس است. سنگهای آذرین که رخنمون کوچکی در جنوب باختری پنجره آق دربند دارند را می توان به دو بخش تقسیم کرد:1-مجموعه افیولیت دره انجیر که بیشتر شامل سنگهای اولترامافیک و گابرویی است.2-توفهای اسیدی. این مجموعه به صورت ورقه های نازک توسط گسلهای راندگی بر روی مجموعه افیولیتی رانده شده و با آن درهم آمیخته است.

توده گرانیتوئیدی میشو در جنوب غرب مرند و در شمال غرب ایران رخنمون دارد. این توده جز گرانیتوئیدهای تیپ S نابرجا محسوب می گردد و از نظر سن زمین شناسی می توان آن را به قبل از پرمین و بعد از کامبرین نسبت داد. بیشتر نمونه های توده گرانیتوئیدی ترکیبی در حد مونزوگرانیت دارند و در بعضی مناطق به صورت محلی ساخت های کاتاکلاستیک و گنایسی پیدا کرده اند. بافت غالب در این نمونه ها گرانولار می باشد. عملکرد دگرسانی بر سنگ های منطقه شدید است و در اثر آن کانی های ثانویه ای نظیر سریسیت، کائولینیت و کلریت تشکیل گردیده اند. این توده در اوج حرکات فشاری فاز هرسی نین شکل گرفته و محصول ذوب بخشی سنگ های رسوبی قدیمی دگرگونه و یا مواد پوسته ای پی سنگ در منطقه می باشد.

توده های گرانیتوئیدی شرق کوه های میشو (جنوب شرق مرند-استان آذربایجان شرقی) به درون نهشته های سازند کهر و سنگ های مافیک – اولترامافیک کوه های میشو تزریق شده و دارای همبری گسلی با نهشته های کربناتی تریاس هستند. این توده ها دارای تنوع ترکیبی از کوارتزمونزونیت تا گرانیت و گرانیت قلیایی بوده و با دایک های اسیدی گرانیت پورفیری و دیابازی قطع شده اند. کانی های اصلی این توده ها شامل فلدسپار قلیایی پرتیتی، کوارتز و پلاژیوکلاز سدیمی بوده و دارای مقادیر کمتری بیوتیت و آمفیبول اند. بر این اساس این توده ها جزء گرانیت های هیپرسولووس بوده و به زیر گروه A2 گرانیتوئیدهای نوع A تعلق دارند. ماگمای مولد این توده ها دارای سرشت آهکی-قلیایی تا شوشونیتی بوده و دارای بیهنجاری مثبت از LILE و LREE و بیهنجاری منفی مشخص از Ba، HREE و Eu هستند. این توده ها در یک محیط پس از برخورد و در ارتباط با حرکت های کششی پس از فاز کوهزائی هرسی نین از ذوب سنگ های پوسته ای تشکیل شده اند.

در این مقاله، با توجه به مطالعات لرزه ای، دینامیک لیتوسفر و گوشته فوقانی شرق ایران بررسی می شود و به تکامل تکتونیکی رشته کوه های سیستان از کرتاسه تاکنون پرداخته می شود. در گذشته، با توجه به تمرکز کمتر مطالعات لرزه ای بر روی این منطقه، کوهزایی این منطقه تنها از دیدگاه مطالعات زمین شناسی مورد بررسی قرار گرفته بود. مطالعات گذشته در برگیرنده پژوهش های پترولوژی، ژئوشیمی و تکتونیکی این منطقه است و به منظور درک پدیده های دینامیکی آن اطلاعات ارزشمندی را ارائه می کند. اما اکنون، با گسترش و بهره برداری از شبکه های لرزه نگاری مختلف، امکان دست یابی به اطلاعات دقیق ساختارهای زیرسطحی فراهم شده است که می توانند ابعاد جدیدی از ژئودینامیک این منطقه را روشن سازند. مطالعات لرزه ای اخیر، گوشته ای گرم را در زیر پوسته این منطقه آشکار می سازند، که می تواند نشان دهنده دینامیک نسبتاً فعال آن باشد. وجود لیتوسفری نازک تر از مناطق اطراف همراه با ناهنجاری های پرسرعتی که در آستنوسفر این منطقه مشاهده می شوند، می تواند لایه شدگی و جدایش بخش های پایینی لیتوسفر را نشان دهد. این فرایند سبب بالا آمدگی آستنوسفر و گرم شدن باقی مانده لیتوسفر و پوسته منطقه شده است. علاوه بر این، تجزیه و تحلیل توابع گیرنده، آشکار کننده پوسته ای دارای ساختارهای لایه ای می باشد که با شیب به سمت غرب، احتمال مشارکت زیرراندگی ورقه اوراسیا به زیر بلوک لوت در کوهزایی منطقه را می دهند؛ پدیده ای که با ضخیم شدگی پوسته نیز همراه بوده است. در مجموع، شواهد لرزه ای به همراه سایر شواهد زمین شناسی دست یابی به یک مدل جدید تکامل ساختاری برای این منطقه را میسر می سازند، که در این مطالعه ارائه می شود.

مقایسه رویدادهای کوهزایی و خشکی‏ زایی ایران با رویدادهایی که در بخش‏ های گوناگون دنیا و در محیط‏ های زمین‏ ساختی متفاوت شناسایی شده اند، سبب نوعی سردرگمی در ادبیات زمین ‏شناسی ایران شده است. ما پس از مرور کوتاه ماهیت فرایندهای کوهزایی شناخته شده در دنیا و بررسی مسئله‏ های در پیوند با مقایسه‏ های یادشده در بالا، تلاش کرده‏ایم با توجه به تاریخچه زمین‏ ساختی بخش ‏های گوناگون ایران، به صورت سامانه ‏ای به توصیف و نام گذاری رویدادهای مهم کوهزایی و خشکی ‏زایی کشور بپردازیم. بیشتر رویدادهای کوهزایی پرکامبرین ایران به علت ناشناس بودن سن و جایگاه زمین‏ ساختی واحدهای سنگی نسبت داده شده به پرکامبرین، با ابهام همراه هستند. پالیوزوییک ایران بیشتر با رویدادهای خشکی‏ زایی همراه بوده است و تنها نشانه رویداد کوهزایی واقعی به کربنیفر پسین در شمال ایران باز می‏ گردد. رویدادهای مهم کوهزایی مزوزوییک و سنوزوییک چهره امروزی زمین‏ ساختی ایران را رقم زده ‏اند. زمین درز تتیس‏ کهن در شمال و مرکز ایران در کوهزاد گرگانی، شکل‏ گیری لبه فعال ایران مرکزی (سنندج-سیرجان) در کوهزاد اکباتانی، فرارانش افیولیت‏ های ایران مرکزی و زاگرس در رویدادهای کرتاسه پسین و برخورد صفحه ایران با کُنده هلمند در کوهزایی سیستانی روی دادند. شکل‏ گیری کوهزادهای زاگرس و البرز به ترتیب از الیگوسن و میوسن آغاز شد و دگرریختی ناشی از کوتاه‏ شدگی آنها تا به امروز ادامه دارد.

برای بررسی ویژگی های ماگماتیسم پالئوزوئیک در ایران مرکزی، برونزدهای آتشفشانی مناطق ابیانه، زفره - باقرآباد و دالمه مورد بررسی قرار گرفت و با مناطق مشابهی همچون جهق و پل خاوند مقایسه شدند. افق های آتشفشانی که طی چند فاز پیاپی فوران کرده اند، به صورت جریانی از گدازه با ساخت توده ای و بالشی و به صورت میان لایه ای در ماسه سنگها و رسوب های کربناتی رخنمون دارند. نمودارها و شواهد مختلف حاکی از ماهیت انتقالی ماگما (تولئیتی با گرایش به سمت قلیایی) و جایگاه تشکیل درون صفحه قاره ای است که با وجود حرکت های کششی در ایران مرکزی در خلال پالئوزوئیک سازگار است. پیدایش سنگ های نفوذی کربونیفر در باقرآباد و زفره شواهدی از رخداد ضعیف ماگماتیسم ناشی از حرکت های محلی کششی-فشارشی در صفحه ایران مرکزی است. در مقیاس جهانی این حرکت ها با کوهزایی هرسی نین قابل مقایسه است.

به منظور مطالعه سازند آب دراز در مقطع چینه شناسی روستای طاهرآباد، توالی به ضخامت 41/2127 متر مورد نمونه برداری و بررسی دقیق چینه شناسی قرار گرفته است که 51/154 متر آن به راس سازند آیتامیر، 5/1955 متر به سازند آبدراز و 4/17 متر به قاعده سازند آب تلخ تعلق دارد. لیتولوژی عمده این سازند، شیل و مارنهای خاکستری روشن متمایل به آبی همراه با چهار واحد آهک چاکی می باشد.مرز زیرین با سازند آیتامیر بصورت پاراکانفرمیتی و مرز بالایی با سازند آب تلخ هم شیب و همراه با پیوستگی رسوبی است. در این مطالعات 70 گونه فرامینیفر از 35 جنس شناسایی و در قالب 4 بایوزون در سازند آب دراز معرفی شده است. بر اساس فرامینیفرهای پلانکتونی و جامعه فسیلی همراه شناسایی شده، سن افقهای انتهایی سازند آیتامیر اواخر سنومانین و سن سازند آبدراز تورونین میانی تا کامپانین تعیین شده است. یک نبود چینه شناسی در حد فاصل اواخر سنومانین - تورونین میانی این حوضه مشهود است که تحت تاثیر عملکرد فاز ساب هرسی نین بوجود آمده است. سن افقهای قاعده ای سازند آب تلخ نیز کامپانین بالایی تعیین شده است.